© BrunoPress

De Elfstedentocht -

De 'tocht der tochten' van 200 kilometer lang begint en eindigt in de Friese hoofdstad Leeuwarden en leidt je over natuurijs langs de steden: Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum. 

© Shutterstock

15 keer gereden -

De eerste editie van de tocht was in 1909 en sindsdien zijn er nog 'maar' 15 tochten gereden. In 1912, 1917, 1929, 1933, 1940, 1941, 1942, 1947, 1954, 1956, 1963, 1985, 1986 en in 1997 de laatste. Op de foto zie je Coen de Koning. Hij won de tocht in 1912. Tijdens de tocht van 1909 viel plotseling de dooi in, waardoor de meerderheid van de deelnemers het voor gezien hield. Er reden uiteindelijk maar 23 mensen.

© BrunoPress

Inschrijven -

Deze foto dateert uit 1916, waar deelnemers zich kwamen inschrijven voor de Tocht in Leeuwarden.

© BrunoPress

Fietselfstedentocht -

Vanaf 1912 wordt er ook een Elfstedentocht georganiseerd voor op de fiets. Deze tocht is met 235 kilometer iets langer en wordt op pinkstermaandag gereden. Jaarlijks doen er zo'n 15.000 mensen aan mee. Deze foto is genomen tijdens de eerste tocht in 1912.

© BrunoPress

Navigatie -

Hier kijken deelnemers nog even goed op de kaart, voordat ze uiteindelijk de Tocht van 1940 gaan rijden. In deze tijd werd je nog niet bijgestaan door Google en Siri. 

© BrunoPress

Deelname -

Het mooie van de Elfstedentocht is dat iedereen mee kan doen. Je moet wel aan een paar voorwaarden voldoen Allereerst moet je 16 jaar of ouder zijn en ook ‘rijdend lid’ zijn van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Op de foto zie je de enorme drukte bij het ophalen van de startbewijzen voor de tocht van 1941.

© BrunoPress

Wachtlijst -

Het is inmiddels 23 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht gehouden werd, de langste tijd tussen twee edities ooit. Je kunt je nog altijd inschrijven op de wachtlijst. Het aantal aantal leden met startrecht is nu gelimiteerd tot 30.500. Op de foto zie je mensen die zich inschrijven voor de tocht van 1985.

© BrunoPress

Ijsdikte -

De tocht mag pas gereden worden als het ijs over het hele parcours een minimale dikte heeft van 15 cm. Hier wordt het ijs bij Franeker gemeten in 1985.

© BrunoPress

Aanvang -

Rond een uur of vijf in de ochtend vertrekken de eerste deelnemers. Om in aanmerking te komen voor het Elfstedenkruisje, moet je vóór 00:00 uur binnen zijn.  De snelste tijd ooit werd neergezet door de Nederlandse professionele schaatser Evert van Benthem in 1985. Hij won het jaar daarop ook.

© BrunoPress

Tweede Wereldoorlog -

De tocht werd dus ook gehouden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hier zie je Karst Leemburg, de winnaar van 1929, die zich opnieuw inschrijft voor de tocht van 1940.

© BrunoPress

1942 -

Een groep vrolijke vrouwen tillen deze schaatser over land naar een controlepost, zodat de ijzers niet beschadigen.

© BrunoPress

Elfstedenkruisje -

Tijdens de tocht moet je een stempel halen bij een stempelpost in elk van de elf steden. Ook staan er drie geheime stempelposten, om te voorkomen dat schaatsers valsspelen. Alleen de schaatsers die vóór 00:00 uur over de finish komen mét alle stempels krijgen het Elfstedenkruisje. Wedstrijdschaatsers mogen 20% later aankomen dan de winnaar van de tocht.

© BrunoPress

Niet voor watjes -

Niet alleen is de tocht ontiegelijk lang. Je rijdt hem ook nog eens onder erbarmelijke omstandigheden. Tijdens de tocht van 1997 werden er 829 gevallen geregistreerd van bevriezing en onderkoeling. 

© BrunoPress

Hulpdiensten -

Aan de tocht van 1997 deden 16.387 mensen mee. Er stonden dan ook 7 ziekenhuizen paraat om gewonde deelnemers te ontvangen en er werden 3 helikopters voor gewondenvervoer ingezet. Langs de route waren 60 EHBO-posten opgesteld met 600 EHBO’ers, 120 medewerkers van het Rode Kruis, 50 huisartsen, 10 duikteams en nog een uitgebreide politiemacht. Uiteindelijk reden 11.523 deelnemers de tocht uit (70%).

© BrunoPress

'De hel van 63' -

Een van de meest barre tochten ooit gereden was die van 1963. Bij de start vroor het 18 graden en hoewel het kwik overdag wat steeg, lag de gevoelstemperatuur door de stormachtige oostenwind op -20 graden.

© BrunoPress

'De hel van 63' -

Er was ook nog eens sprake van stuifsneeuw wat het zicht belemmerde en in het ijs zaten veel scheuren. Van de 10.000 deelnemers behaalden uiteindelijk slechts 57 wedstrijdrijders en 72 toerrijders een Elfstedenkruisje.

© BrunoPress

'Obstacle run' -

Onderweg kom je tijdens de Tocht vele obstakels tegen. Hier manoeuvreren schaatsers zich onder een bruggetje door, tijdens de Tocht van '63.

© BrunoPress

Potje met vet -

Bij een stempelpost worden de lippen van een schaatser ingesmeerd met vet om ze tegen de kou te beschermen. Ook deze foto dateert uit 1963.

© BrunoPress

Koninklijk onthaal -

Bij de finish in 1963 stonden prinses Beatrix en koningin Juliana klaar om de finishende deelnemers te onthalen.

© BrunoPress

Winnaar '63 -

Reinier Paping wist als eerste de finish te bereiken en werd ontvangen door zijn vrouw Joke.

© BrunoPress

Één, twee en drie -

Vlak na hem kwam Jan Uiting en als derde de winnaar van 1954, Jeen van den Berg. Ze bezochten hier in 2009 de premiere van de film 'De hel van '63'. Reinier overleed eind 2021 op 90-jarige leeftijd, Jan Uiting overleed in 2019 op 94-jarige leeftijd en Jeen van de Berg overleed in 2014 op 86-jarige leeftijd.

© BrunoPress

Gemiddelde leeftijd -

Uit de gegevens van de Elfstedentochtvereniging blijkt dat de gemiddelde leeftijd van de Elfstedentochtschaatser 55 jaar is.

© BrunoPress

Bijzondere deelnemer -

Aan de tocht van 1986 zat een koninklijk tintje. Toen nog prins Willem Alexander nam deel onder de schuilnaam W.A. van Buren, een naam die vaker wordt gebruikt door de koninklijke familie om incognito te blijven. Hij gaf bijna op, maar wist toch de finish te bereiken om 21:45 uur.

© BrunoPress

Elfstedenmonument -

In de zomer van 2001 werd het Elfstedenmonument onthuld in Gytstjerk, ook wel de tegeltjesbrug genoemd. De afbeelding van schaatsers wordt gevormd door meer dan 7000 tegeltjes met daarop de portretten van schaatsers die ooit hebben deelgenomen.

© Shutterstock

Westrijd -

Naast de tocht is er ook een officiële wedstrijd, maar daar mag niet iedereen zomaar aan meedoen. Je moet door de KNSB worden geselecteerd. In totaal doen er 224 mannen en 121 dames mee aan de wedstrijd.

© BrunoPress

Lenie van der Hoorn -

In 1985 namen vrouwen voor het eerst deel aan de wedstrijd van de Elfstedentocht. Lenie van der Hoorn werd de eerste vrouwelijke winnaar.

© BrunoPress

Klunen! -

Klunen is Fries voor lopen op schaatsen. Op sommige plekken is het noodzakelijk de stukken over land af te leggen. Hier zie je schaatsers tijdens de Tocht van 1985 een stuk over een soort rode loper afleggen.

© BrunoPress

Achterop -

Met een beetje geluk zijn er ook wat toeschouwers bereid, om je van de ene plek naar de andere te brengen.

© BrunoPress

Kleding -

Tijdens de tocht is een van de grote uitdagingen: warm blijven. Zo wordt op de website geadviseerd 2 tot 3 lagen onderkleding te dragen die zweet goed afvoeren. Daarnaast wordt lichtgewicht bovenkleding aangeraden die winddicht is maar wel ademt. Ook wordt een goede skibril geadviseerd en tegenwoordig is ook een helm verplicht.

© BrunoPress

2012 -

Februari 2012 was een extreem koude maand met 5 opeenvolgende dagen van extreme nachtvorst. Het hele land zinderde...zou het er dan nu toch eindelijk van komen? Met man en macht werd er gewerkt aan het optimaliseren van het natuurijs. Het leger kwam er zelfs aan te pas om een alternatieve route te creëren via het Heegermeer in Woudsend. 

© Getty Images

It giet ... net oan -

We zaten massaal vol spanning voor de buis voor het verlossende antwoord. Kon de tocht der tochten eindelijk na 15 jaar gereden worden?! Je herinnert je vast nog de tranen van Erben Wennemars toen de eerste woorden van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden luidden: it giet net oan. De ijsdikte was gemiddeld zo'n 10 cm en dat was te weinig.

© Getty Images

Elfstedenzwemtocht -

In 2018 zwom Maarten van der Weijden de Elfstedentocht, om daarmee geld op te halen voor onderzoek naar kanker. Echter moest hij zijn tocht 37 km voor de finish opgegeven. Hij haalde desalniettemin 5 miljoen euro op.

© Getty Images

Nieuwe poging -

Het jaar daarop probeerde hij het opnieuw en dit keer met succes! Na 73 uur wist hij de finish te behalen. Hij wist er uiteindelijk 6 miljoen euro mee op te halen. Eind 2021 zwom hij de Tocht virtueel in een stromingszwembad. Grappig weetje: Hij heeft gedurende die vier dagen niet gepoept. Toen hij in een hotel in Leeuwarden de w.c. had bezocht, moest deze worden ontstopt.

© Getty Images

Young Solar Challenge -

In 2020 werd de Elfstedentocht in het kader van de Young Solar Challenge gevaren met boten die werken op zonne-energie. Hoewel de wedstrijd zelf niet doorging vanwege het coronavirus, werd de tocht wel gevaren.

Bronnen: schaatsmuseum, NTVG, FBTO, Nu.nl, Elfstedentocht, 

© BrunoPress