De Hitler-dagboeken hoax: een donker hoofdstuk in de journalistieke geschiedenis -

Sensationalisme, nepnieuws en feitelijk vage verhalen zijn tegenwoordig een culturele norm in het digitale landschap. Internet-hackers, Tinder-bedriegers en telefonische oplichters zijn overal, en wie heeft zich niet schuldig gemaakt aan een Photoshop-aanpassing hier of een mooi filter daar om een flatteuzer versie van de waarheid te tonen? Bedrog is alomtegenwoordig, en veel mediakanalen worden gestimuleerd om clickbait-verhalen te maken in de onvermoeibare zoektocht naar weergaven, klikken, downloads, abonnementen en uiteindelijk advertentie-inkomsten. In tegenstelling tot nu, werd in het pre-digitale tijdperk van de media verwacht—of zelfs een heilig vertrouwen gesteld—dat mediabronnen de waarheid zouden brengen, de hele waarheid en niets dan de waarheid. Maar zelfs in die tijden kwamen er af en toe scheuren tevoorschijn, en een van die scheuren resulteerde in een wereldwijde aardbeving.

Wat begon als een baanbrekend verhaal voor een Duits actualiteitenmagazine, veranderde in een van de beruchtste journalistieke schandalen ter wereld: de Hitler-dagboeken hoax. We onderzoeken het hoe, het waarom en het wie van deze buitengewone oplichterij.

Klik door de galerij om de waarheid achter een van de grootste media-bedrogens in de geschiedenis te onthullen.

© Getty Images

Stern magazine -

Op 25 april 1983 hield Stern, destijds Europa's grootste actualiteitenpublicatie, een persconferentie om een monumentale aankondiging te doen. Meerdere televisiezenders en meer dan 200 journalisten verzamelden zich in het Gruner & Jahr-uitgeverijhuis in Hamburg.

© Getty Images

Twaalf zwarte notitieboeken -

De hoofdredacteuren van Stern arriveerden met 12 zwarte notitieboeken, die beweerd werden de persoonlijke geschriften van Adolf Hitler te bevatten. Beelden van Stern-verslaggever Gerd Heidemann – die beweerde de manuscripten in bezit te hebben gekregen – poseerden met de dagboeken, en deze werden snel wereldwijd verspreid, vergezeld van berichten over de ongelooflijke ontdekking.

© Getty Images

Gerd Heidemann -

Heidemann werd beschouwd als een van de beste onderzoeksjournalisten van Stern, bekend om zelden in de redactiekamer te verschijnen en vaak wekenlang te verdwijnen zonder iemand in te lichten over zijn verblijfplaats. Hij presenteerde de dagboeken en beweerde deze voor een aanzienlijk bedrag te hebben gekocht van de vermeende "vinder," Konrad Kujau.

© Getty Images

Hoe de dagboeken wereldwijd gingen -

Heidemann bemiddelde de deal voor Stern en verzekerde zich van de rechten op de dagboeken voor 9,3 miljoen Deutsche Marks. Stern verkocht vervolgens de rechten voor de serialisatie aan verschillende mediakanalen.

© Getty Images

The Sunday Times -

Onder hen bevond zich The Sunday Times, die historicus Hugh Trevor-Roper, een van zijn onafhankelijke directeuren, inschakelde om de dagboeken te verifiëren. Trevor-Roper onderzocht de dagboeken en verklaarde aanvankelijk dat ze authentiek waren, wat de hoax geloofwaardigheid gaf.

© Getty Images

Inzicht in Hitlers gedachten en motivaties -

Het opgetogen Stern-team beweerde dat de biografie van Hitler, Mein Kampf, en de geschiedenis van het Derde Rijk (Nazi-Duitsland) ingrijpend herzien zouden moeten worden vanwege de onthullingen in de dagboeken, die zij aanprezen als ongekend inzicht in Hitlers persoonlijke gedachten en motivaties.

© Getty Images

"Hitlers dagboeken ontdekt!" -

Drie dagen later publiceerde Stern een speciale editie met uittreksels uit de dagboeken, waarbij de cover verkondigde: "Hitlers dagboeken ontdekt." Het tijdschrift verhoogde zijn oplage met 400.000 exemplaren ten opzichte van de gebruikelijke 1,8 miljoen, en de speciale uitgave werd verkocht voor een extra 50 pfennig.

© Getty Images

Konrad Kujau -

De dagboeken werden 'ontdekt' door Konrad Kujau, een kleine crimineel die ook een bekwame kunstfalsificator was en zich voordeed als een antiekverzamelaar. Kujau beweerde dat de dagboeken waren teruggevonden uit het wrak van een vliegtuigcrash in 1945 en jarenlang verborgen waren in een schuur in Oost-Duitsland.

© Getty Images

Hitler imiteren -

Midden tot laat in de jaren 1970 begon Konrad Kujau schilderijen te maken die hij ten onrechte toeschreef aan Adolf Hitler, die in zijn jeugd met kunst had geëxperimenteerd. Toen Kujau een markt vond voor deze vervalsingen, speelde hij in op de interesses van kopers door werken te produceren met cartoons, portretten en actiescènes — onderwerpen die Hitler nooit schilderde, en die hij waarschijnlijk ook niet zou hebben gewild.

© Getty Images

Mein Kampf -

Gesterkt door zijn succes werd Kujau ambitieuzer. Hij kopieerde met de hand de tekst van beide delen van Mein Kampf, ondanks dat de originele versies op een typemachine waren geschreven. Hij fabriceerde zelfs een inleiding voor een derde deel van het werk, dat gretig werd gekocht door een van zijn vaste klanten.

© Getty Images

Hongerig naar meer -

Kujau vervalste ook een serie oorlogsgedichten, die zo amateuristisch waren dat hij later toegaf: "Een veertienjarige verzamelaar zou het als vervalsing hebben herkend." Geconsumeerd door hebzucht en ambitie, ging Kujau verder, kocht goedkope notitieboeken in Oost-Berlijn en schreef wat uiteindelijk een 60-delige set "Adolf Hitlers dagboeken" zou worden.

© Shutterstock

Fritz Stiefel -

Een van Kujau's vaste klanten was zakenman Fritz Stiefel, die Nazi-artikelen verzamelde en geloofde dat het dagboek dat hem werd getoond echt was. Stiefel leende het dagboek en presenteerde het aan Stern-verslaggever Gerd Heidemann, die ook een gepassioneerde verzamelaar van nazi-memorabilia was. Hij had een diepe fascinatie en obsessie met de Nazi-partij.

© Getty Images

Een overtuigend verhaal? -

Heidemann volgde de suggestie op dat Adolf Hitlers dagboeken waren teruggevonden op de crashsite van een nazi-vliegtuig in Oost-Duitsland. Na een bezoek aan de locatie raakte hij ervan overtuigd dat de boeken daar daadwerkelijk waren gevonden.

© Getty Images

Voor de gek gehouden -

Toen Heidemann de ontdekking met enkele collega's bij Stern deelde, nam hij contact op met Kujau, die al snel besefte dat hij de verslaggever succesvol had beetgenomen.

© Getty Images

Dagboek van de dagboeken -

Op de dag dat de dagboeken bij Stern arriveerden, merkte Felix Schmidt, een van de drie hoofdredacteuren van het tijdschrift op dat moment, in een artikel getiteld "Dagboek van de Dagboeken" op dat hij oorspronkelijk van plan was geweest om Heidemann de opdracht te geven de moordaanslag op de paus in Turkije te verslaan.

© Getty Images

Vermeend van Hitler -

Voordat Schmidt Heidemann kon bereiken, werd hij echter naar het kantoor van de uitgever geroepen, samen met zijn mederedacteuren Rolf Gillhausen en Peter Koch. Daar werden een half dozijn notitieboeken op tafel gelegd.

© Getty Images

Authenticiteit bevestigd -

De eerste drie dagboeken werden onmiddellijk onderzocht en gerenommeerde historici, experts van het Federaal Archief en de Staatscriminaliteitspolitie van Rijnland-Palts bevestigden allemaal de authenticiteit ervan.

© Getty Images

Onhandige fouten -

Ongelooflijk genoeg merkte niemand op dat Kujau, verward door het oude Duitse gotische schrift, per ongeluk alle boeken met "FH" had geïnitieerd in plaats van "AH." Evenmin dat sommige van de vergelijkende schrijfstalen die aan de experts werden voorgelegd, ook door Kujau waren geschreven.

© Getty Images

Voormalige Duitse officieren waarschuwen voor de legitimiteit -

Voormalige Duitse officieren die als assistenten van Hitler hadden gediend, getuigen dat hij nooit een dagboek bijhield, en vooral tegen het einde van de oorlog zou hij daar geen tijd voor hebben gehad. Bovendien had Hitler na de moordaanslag van 1944 het gebruik van zijn schrijvende hand verloren, wat het creëren van dergelijke dagboeken zeer onwaarschijnlijk maakte.

© Getty Images

Uittreksel uit de dagboeken -

Wat in de dagboeken was geschreven, was voor het grootste deel behoorlijk somber en vol alledaagse observaties. Bijvoorbeeld, er werd geschreven dat Hitlers partner, Eva Braun, hem vroeg om een arts te raadplegen voor een gezondheidscontrole. "Op verzoek van Eva liet ik mijn artsen me goed onderzoeken. De nieuwe pillen veroorzaken sterke winderigheid, en zoals Eva zei, slechte adem."

© Getty Images

Sir Winston Churchill -

Een andere invoer in het dagboek noemde de Britse premier. "De Engelsen maken me gek—moet ik ze laten ontsnappen [uit Duinkerken], of niet? Hoe reageert deze Churchill?"

© Getty Images

Nepnieuws? -

Naarmate het nieuws over deze dagboeken groeide, nam ook de twijfel en het scepticisme toe. De pers, historici en handschriftexperts begonnen de authenticiteit van de dagboeken in twijfel te trekken.

© Getty Images

Federale Kriminalpolizei -

Toen de Federale Kriminalpolizei eindelijk een deskundig onderzoek naar de dagboeken uitvoerde, was het bewijs dat ze vervalsingen waren eenvoudig en onmiskenbaar. Het papier dat voor de notitieboeken werd gebruikt, was niet uit de tijd van het Derde Rijk, maar eerder een soort papier die in de jaren 1950 werd ontwikkeld, waardoor het onmogelijk was dat de dagboeken authentiek waren.

© Getty Images

Forensisch onderzoek -

Forensisch onderzoek onthulde dat de inkt modern was, en niet uit de oorlogsjaren. Analyse van chlorideverdamping bevestigde dat de dagboeken binnen de laatste twee jaar waren geschreven. Later bekende Kujau dat hij thee over de pagina's had gesprenkeld en de dagboeken tegen zijn bureau had geslagen om ze een verouderde uitstraling te geven. Hij onthulde ook dat hij een maand had besteed aan het oefenen van het schrijven in het oude Duitse gotische schrift dat door Hitler werd gebruikt.

© Getty Images

Gerd Heidemann en Konrad Kujau voor de rechter -

Het openbaar ministerie begon een onderzoek. Gerd Heidemann en Konrad Kujau belandden uiteindelijk voor de rechter en kregen beide gevangenisstraffen.

© Getty Images

Het lot van Konrad Kujau -

Het gerechtshof veroordeelde de zelfbekende vervalser van de dagboeken, Konrad Kujau, tot vier jaar en zes maanden gevangenisstraf voor fraude en vervalsing. Na zijn vrijlating na drie jaar, werd Kujau een soort van kleine beroemdheid, waarbij hij op tv verscheen als "vervalsingsdeskundige".Kujau overleed in 2000 aan kanker.

© Getty Images

Wat gebeurde er met Gerd Heidemann? -

De voormalige Stern-verslaggever Gerd Heidemann kreeg vier jaar en acht maanden voor fraude in het verkrijgen van de 60 volumes voor het tijdschrift. Heidemann had ook een deel van het geld van Kujau gestolen, evenals 600.000 USD van het geld dat Stern had gegeven om de dagboeken aan te schaffen.

© Getty Images

Van rijkdom naar armoede -

Heidemann huurde dure woningen, kocht nieuwe auto's en sieraden, en kocht meer nazi-memorabilia – veelal vervalst door Kujau. Tegen 2008 leefde Heidemann in armoede in Hamburg, overlevend op een maandelijks bijstandsbedrag van €350 en zou hij in de schulden zitten, geschat op €700.000.

© Getty Images

Verzoek tot terugvordering -

In 2013 begon Heidemann te lobbyen voor de teruggave van de manuscripten, waarbij hij betoogde dat de uitgever van Stern, Gruner & Jahr, contractueel verplicht was om ze terug te geven.

© Getty Images

Publieke toegang tot de dagboeken -

Veertien jaar na het schandaal zijn alle delen van de vervalste dagboeken online gepubliceerd door de Duitse publieke omroep NDR in een wetenschappelijk geannoteerde online editie, die in februari 2023 werd uitgebracht. Hoewel de dagboeken niet door Hitler zijn geschreven, zullen ze nog steeds herinnerd worden in de geschiedenis als een van de grootste journalistieke misleidingen van de 20e eeuw.

Bronnen: (DW) (The New Yorker) (LA Times) (Britannica) (Wikipedia) (New York Times) (Independent)

© Getty Images