De menselijke geschiedenis begon praktisch met dit getal
Hitler wilde het Derde Rijk en zijn leiders verrijken met exquise en cultureel belangrijke schatten. Hij deed dit door de grootschalige plundering van Joodse bezittingen aan te moedigen, wat een sleutelelement werd van de Holocaust. Op de foto zie je geplunderde Joodse winkels in Pressburg (tegenwoordig Bratislava), Slowakije, in 1938.
De diefstallen door het Derde Rijk vonden plaats vanaf 1933, beginnend met de inbeslagname van de bezittingen van Duitse Joden, tot het einde van de Tweede Wereldoorlog. Deze foto toont geroofde boeken; de meeste waren bestemd voor de verbrandingsoven.
Een kapelaan van het Amerikaanse leger onderzoekt een van de honderden Joodse Sefer Torah-rollen die door nazi-troepen uit heel Europa werden gestolen en opgeslagen in de kelder van het Kaiser Wilhelm Instituut voor Antropologie, Menselijke Erfelijkheid en Eugenetica in Frankfurt.
Als kanselier van Duitsland legde Adolf Hitler zijn esthetische ideaal aan de natie op. Moderne kunst viel hier niet onder. In 1937 presenteerde de Nazi Partij de Entartete Kunst (Ontaarde Kunst) tentoonstelling in München.
Enkele honderden hedendaagse kunstwerken, in beslag genomen uit Duitse musea, werden tentoongesteld om hun vermeende perverse aard en immorele invloed te tonen. Afgebeeld: Hitler met Hermann Göring en andere Nazi partijfunctionarissen bekijken een schilderij op de Degenerate Art Exhibition.
De geroofde ontaarde kunstcollectie werd later op 30 juni 1939 geveild in het Grand Hotel National in het Zwitserse Luzern. De catalogus voor de verkoop is afgebeeld.
In 1940 richtten de nazi's een organisatie op die bekend stond als de Reichsleiter Rosenberg Taskforce(Einsatzstab Reichslieter Rosenberg of ERR). Deze werd geleid door de toegewijde nationaalsocialist Alfred Rosenberg (1893-1946), die na de oorlog in Neurenberg werd geëxecuteerd. Het enige doel van de ERR was de toe-eigening van cultureel eigendom.
De rol van de ERR werd later duidelijker gedefinieerd door Hermann Göring, die de organisatie effectief controleerde. Hij gaf het ERR de opdracht om Joodse kunstcollecties en andere voorwerpen in beslag te nemen. In 2015 publiceerde Frankrijk de handgeschreven catalogus van Hermann Göring, een uitgebreid verslag van de diefstallen door nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog. Göring's persoonlijke kunstcollectie telde meer dan 2000 stukken, waaronder 300 schilderijen. Hij pleegde zelfmoord in zijn cel in Neurenberg nadat hij schuldig was bevonden aan oorlogsmisdaden.
Het Derde Rijk plunderde honderdduizenden culturele objecten uit bezette landen. Klassieke portretten en landschappen van oude meesters, vooral die van Germaanse oorsprong, werden opzij gezet om uiteindelijk tentoongesteld te worden in het Führermuseum, een cultureel complex dat Hitler plande voor zijn geboortestad, de Oostenrijkse stad Linz. Op de foto zie je kratten met schilderijen die in beslag waren genomen uit het Nationaal Museum in Krakau, verpakt voor transport naar Duitsland in 1942.
Het Führermuseum werd in feite nooit gebouwd. Maar het systematisch plunderen van kunstwerken ging desalniettemin door. Het werd opgeslagen op verschillende belangrijke locaties, waaronder het Musée Jue de Paume in Parijs. Tussen 1940 en 1944 diende het museum als nazi-sorteercentrum voor de illegale winsten van de partij. Op deze foto laden arbeiders teruggebrachte kunstwerken, die aan de nazi's waren ontsnapt, uit een vrachtwagen in het Jeu de Paume Museum in oktober 1945.
Het hoofdkwartier van de nazi-partij in München, het zogenaamde Bruine Huis, diende ook als opslagplaats voor geroofde kunst. Het werd in 1945 verwoest door geallieerde bommen en tegenwoordig is hier het Documentatiecentrum München voor de geschiedenis van het nationaalsocialisme gevestigd.
De nazi-partij plunderde de bezittingen van haar slachtoffers om rijkdom te vergaren. Goud was een gewaardeerd betaalmiddel. Mijnen en grotten werden vaak gebruikt om goud te verbergen. Deze locaties boden ook de juiste vochtigheidsgraad en temperatuur voor het verbergen van kunstwerken, waarvan vele eeuwen oud waren. De zoutmijn van Merkers in Thüringen, Duitsland, bood de ideale opslagplaats voor een duizelingwekkende hoeveelheid goud en schilderijen.
Duizenden gouden ringen die de nazi's bij hun slachtoffers weghaalden om het kostbare metaal te redden, werden ontdekt in Merkers nadat Amerikaanse troepen in 1945 de ondergrondse site doorzochten. Naast ringen werden er ook horloges, edelstenen, brillen en gouden vullingen gevonden, allemaal in beslag genomen van gevangenen in het concentratiekamp Buchanwald. Als minister van Economie en Reichsbank-president was Walther Funk verantwoordelijk voor het bankieren voor de SS van de gouden artefacten die waren afgenomen van slachtoffers van de nazi-concentratiekampen. Funk ontsnapte aan de beul in Neurenberg en werd in plaats daarvan veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Hij werd vrijgelaten om gezondheidsredenen in 1957 en overleed drie jaar later.
Een van de beroemdste schilderijen die bij Merkers werden teruggevonden was 'Wintergarden' van de Franse impressionist Edouard Manet, hier onderzocht door Amerikaanse soldaten. In tegenstelling tot de berichten was dit kunstwerk niet geroofd. Het bevond zich in de collectie van de Berlijnse National-Galerie tot het naar de zoutmijn werd verplaatst om daar veilig te worden bewaard.
Generaal Dwight D. Eisenhower (rechts) bezocht Merkers op 12 april 1945 samen met generaal Omar N. Bradley (links) en generaal George S. Patton (midden) om de gestolen kunstschatten te inspecteren.
Het Altaussee zoutmijncomplex in Oostenrijk diende ook als opslagplaats voor gestolen kunst. Veel van de buit die hier werd gevonden, was bedoeld om te worden tentoongesteld in het Führermuseum.
Ondanks oorlogsschade werd het Vlaamse veelluik in zijn oorspronkelijke pracht hersteld. Het wordt beschouwd als een meesterwerk van de Europese kunst en is vandaag de dag te bewonderen in de Sint-Baafskathedraal in Gent.
De nazi's verborgen de buit ook in monumentale gebouwen in heel Duitsland. Op deze foto uit april 1945 houdt een soldaat van het Amerikaanse Derde Leger de wacht bij een grote berg kunstwerken in de Schlosskirche in Ellingen, Beieren.
Terwijl een luitenant op de achtergrond zijn lijst controleert, dragen soldaten van het Amerikaanse 7e leger drie waardevolle schilderijen de trappen van kasteel Neuschwanstein in Füssen in het zuidwesten van Beieren af, waar ze verborgen waren.
De inbeslagname in Neuschwanstein leverde ook talloze antieke sieraden en waardevolle ornamenten op, waaronder een verzameling snuifdozen.
Een soldaat van het Amerikaanse Eerste Leger houdt een schilderij van Rubens omhoog nadat geallieerde troepen in april 1945 de Duitse stad Siegen (overigens de geboorteplaats van Rubens) hadden ingenomen en een schat aan nazi-schatten hadden ontdekt die verborgen lag in een ondergrondse kopermijn.
Om de plunderingen van de Nazi's in de USSR te onderzoeken en in te schatten, werd in 1941 de ingewikkeld klinkende Buitengewone Staatscommissie van de Sovjet-Unie opgericht om de misdaden van de Duits-fascistische invallers en hun medeplichtigen vast te stellen en te onderzoeken. Op de foto in 1945 zijn soldaten van het Rode Leger schilderijen aan het terughalen die gestolen zijn uit het Peterhof Paleis en het Poesjkin Paleis.
In Polen voerden de nazi's systematisch een plunderingsplan uit nog voor het begin van de vijandelijkheden. Afgebeeld is een Duitse eenheid die het Zacheta Museum in Warschau plundert in 1944.
Zeker niet gerelateerd aan de familie van Anne Frank. Na de Duitse invasie van Polen werd Hans Frank aangesteld als gouverneur-generaal van de bezette Poolse gebieden. Zijn schrikbewind tegen de burgerbevolking was bijzonder wreed en hij was direct betrokken bij de massamoord op Joden. In 1940 ontving Hitler een speciaal geschenk van Frank - een verzameling van meer dan 500 stukken van de meest waardevolle kunst uit Poolse collecties. Frank werd in Neurenberg schuldig bevonden aan oorlogsmisdaden en later geëxecuteerd.
Een van de schilderijen die door de Duitse strijdkrachten in Polen werd gestolen was 'Jodin met sinaasappels' van de Poolse kunstenaar Aleksander Gierymski. Het werd meegenomen uit het Nationaal Museum in Warschau en tientallen jaren daarna voerde Polen campagne voor de teruggave ervan. In 2010 dook het schilderij op op een antiekmarkt in Noord-Duitsland. Nadat de Poolse autoriteiten een schadevergoeding hadden betaald aan de Duitse eigenaar, werd het schilderij in 2011 aan het land teruggegeven.
Na de oorlog werd inderdaad veel geroofd goud en kunst teruggevonden en teruggegeven. Maar ondanks de inspanningen van de Amerikaanse en andere regeringen werden vele duizenden kunstwerken nooit teruggevonden door hun rechtmatige eigenaars. Een beroemde uitzondering was het geval van het 'Portret van Adele Bloch-Bauer'.
Dit schilderij, voltooid tussen 1903 en 1907 door Gustav Klimt en ook bekend als 'De vrouw in goud', werd in 1941 door de nazi's gestolen. Bijna 60 jaar later dook het op in de Galeria Belvedere in Wenen. Maria Altmann, een nicht van de oorspronkelijke eigenaar Ferdinand Bloch-Bauer, won met succes een claim tegen de galerie voor de teruggave van het werk en andere werken van Klimt. Later verkocht ze het schilderij voor 121 miljoen euro. In 2015 werd Altmanns verhaal gedramatiseerd voor de film 'Woman in Gold' met Helen Mirren in de hoofdrol.
In 2012 werd in München een sensationele "Nazi-roofvondst" gedaan toen een collectie van ongeveer 1500 kunstwerken, samengesteld door wijlen Hildebrand Gurlitt, een handelaar in nazi-geroofde kunst uit het Derde Rijk, werd ontdekt in het appartement van zijn zoon Cornelius Gurlitt. Men vermoedde dat de collectie een aantal geroofde stukken bevatte en, waarschijnlijk, werken die onder dubieuze omstandigheden waren verworven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Cornelius Gurlitt overleed in 2014. Hij liet de collectie na aan het Museum voor Schone Kunsten Bern in Zwitserland. Veertien stukken werden later onomstotelijk geïdentificeerd als eigendom van Joodse eigenaars en teruggegeven aan hun erfgenamen. Op de foto: de persvoorstelling van de Gurlitt Collectie in het museum.
Een van de schilderijen uit de Gurlitt collectie, Max Liebermann's 'Twee ruiters op het strand', geschilderd in 1901, werd in 2015 teruggegeven aan de nazaten van de oorspronkelijke Joodse eigenaar.
Portret van een zittende vrouw' door Thomas Coulture werd ook gevonden in het appartement van Gurlitt. Ook dit werk, dat werd geïdentificeerd als een geroofd werk, werd in 2019 teruggegeven aan de nakomelingen van de oorspronkelijke eigenaar.
De legendarische nazi-goudtrein die door nazi-troepen in een bergtunnel zou zijn verstopt toen de Duitsers het gebied tussen Wroclaw en Walbbrzych in het zuidwesten van Polen ontvluchtten tijdens de eindfase van de oorlog. Ondanks talloze beweringen dat de trein en de schat bestaan - het meest recentelijk door twee amateurhistorici in 2015 - blijft de locomotief en de waardevolle schat een hardnekkige mythe.
Zie ook: De meedogeloze vrouwen van Duitsland tijdens WOII
Bronnen: (National Archives) (Artland) (Widewalls) (Today's Document) (Biography) (BBC) (DW)
Altaussee werd op 8 mei 1945 in beslag genomen door leden van het Amerikaanse Monuments, Fine Arts, and Archives programma, de zogenaamde Monuments Men, geportretteerd in de oorlogsfilm 'The Monuments Men' uit 2014 met George Clooney en Matt Damon in de hoofdrollen. Een van de schatten die bij Altaussee werd ontdekt was het 15e-eeuwse Gentse altaarstuk van Hubert en Jan van Eyck, waarvan het centrale paneel is afgebeeld zoals het werd teruggevonden.
De grootschalige plundering van Europese kunst door het Derde Rijk voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog was een van de meest beschamende hoofdstukken uit de kunstgeschiedenis. De nazi's stalen systematisch duizenden schilderijen van particulieren en namen nog eens vele duizenden schilderijen in beslag van musea en andere culturele instellingen. Naast kunstwerken werden ook goud, zilver, geld, juwelen, boeken en religieuze schatten geplunderd. De meeste van deze geroofde voorwerpen werden na de oorlog teruggevonden en teruggegeven. Maar vele duizenden kunstwerken werden nooit teruggehaald door hun rechtmatige eigenaars.
Klik verder en lees het beschamende verhaal van de nazi-roof.
De geschiedenis van kunstroof door de nazi's
De diefstal van Europese kunst door het Derde Rijk
LIFESTYLE Theft
De grootschalige plundering van Europese kunst door het Derde Rijk voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog was een van de meest beschamende hoofdstukken uit de kunstgeschiedenis. De nazi's stalen systematisch duizenden schilderijen van particulieren en namen nog eens vele duizenden schilderijen in beslag van musea en andere culturele instellingen. Naast kunstwerken werden ook goud, zilver, geld, juwelen, boeken en religieuze schatten geplunderd. De meeste van deze geroofde voorwerpen werden na de oorlog teruggevonden en teruggegeven. Maar vele duizenden kunstwerken werden nooit teruggehaald door hun rechtmatige eigenaars.
Klik verder en lees het beschamende verhaal van de nazi-roof.