© Getty Images

Wat was de Zwarte Dood precies? -

De Zwarte Dood was de dodelijkste pandemie ooit geregistreerd. Het luidde het begin in van de Tweede Pandemie, een reeks tragische uitbraken die plaatsvond van de 13e eeuw tot het begin van de 19e eeuw. Yersinia pestis of Y. pestis, een bacterie, was verantwoordelijk voor deze builenpest.

© Getty Images 

Vlooien -

Volgens een studie gepubliceerd door de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) suggereert recent onderzoek dat de snelle verspreiding van de bacterie mogelijk veroorzaakt is door menselijke ectoparasieten, zoals lichaamsluizen en menselijke vlooien.

© Getty Images 

Zwarte rat -

Volgens het PNAS-onderzoek is er een tegenspraak met de algemeen aanvaarde opvatting dat zwarte ratten en hun vlooien de enige overbrengers van de ziekte waren. Deskundigen zijn het er over het algemeen over eens dat de pandemie hoogstwaarschijnlijk werd verspreid door de vlooien die op zwarte ratten leefden, waarbij de ratten als resevoir-gastheren dienden. Maar waar ontstond de Zwarte Dood?

© Getty Images 

Oorsprong van de Zwarte Dood -

De Zwarte Dood begon waarschijnlijk in Oost-Azië en ontstond mogelijk rond 1346 in Mongolië. Hij arriveerde in 1347 op de Krim, gedragen door ratten op Genuese koopvaardijschepen die over de Zwarte Zee reisden. Deze omgekeerde kaart, opgenomen in de Catalaanse Atlas, gepubliceerd in 1375, toont de regio inclusief Egypte, Turkije, Bulgarije, Oekraïne en de Zwarte Zee, waar de ziekte zich verspreidde.

© Getty Images 

Uitbraak -

Verschillende schepen verlieten de Krim naar verschillende Europese bestemmingen. Een schip bereikte Constantinopel, waar uiteindelijk meer dan 90% van de inwoners van de stad het slachtoffer werd van de pest. De snelle achteruitgang van de bevolking ondersteunt een controversiële PNAS-studie, die suggereert dat vlooien en luizen dragers van de pest werden nadat ze een geïnfecteerd individu hadden gebeten, en vervolgens de ziekte mogelijk konden overbrengen op een andere persoon in de directe omgeving.

© Getty Images 

Uitbraak in Italië -

In 1347 arriveerde een ander schip op Sicilië, waarvan de bemanning het ternauwernood overleefde. De ziekte verspreidde zich snel over het hele eiland. Mensen die uit Sicilië vluchtten, brachten de ziekte naar het vasteland van Italië, waar in de zomer van het volgende jaar een derde van de bevolking was overleden. De afbeelding toont een met de pest besmette persoon die wordt vervoerd door brancardiers die maskers dragen om zichzelf tegen de ziekte te beschermen, in Florence.

© Getty Images 

De komst van de Zwarte Dood in Frankrijk -

Meer schepen werden onbedoeld dragers van de ziekte over de oceanen. In 1347 bereikte een uit Italië verdreven schip Marseille, waar de drukke haven de snelle overdracht van de ziekte mogelijk maakte. De Zwarte Dood verspreidde zich snel over Frankrijk en duurde tot 1352. Alleen al in Parijs bezweken ongeveer 80.000 mensen – ongeveer een derde van de bevolking – aan de uitbraak.

© Getty Images 

Het antisemitisme neemt toe -

Halverwege 1348, toen de Zwarte Dood grote schade bleef aanrichten, waren veel mensen op zoek naar zondebokken. Dit leidde tot een golf van antisemitisch geweld door heel Europa, waarbij Joodse gemeenschappen het doelwit waren. In de door pest geteisterde Provence werden enkele tientallen Joden valselijk beschuldigd van het verspreiden van de ziekte en op tragische wijze vermoord. Dit grimmige scenario herhaalde zich in heel Europa toen de pandemie verergerde, waardoor de angst en vooroordelen verder werden aangewakkerd.

© Getty Images 

Iberia getroffen -

In het voorjaar van 1348 werden Spanje en Portugal beide getroffen door de komst van de Zwarte Dood, met dodelijke slachtoffers tot gevolg.

© Getty Images

Eerste gevallen in Engeland -

In Juni 1348 zette de Zwarte Dood zijn dodelijke aanval op de mensheid voort toen deze aankwam in Weymouth, Engeland. De ziekte was per schip vervoerd vanuit de Gascogne, gelegen in het zuidwesten van Frankrijk, en had zich in de herfst naar Londen verspreid. In de zomer van 1349 werd het hele land overspoeld door de pest, wat resulteerde in het verlies van wel 60% van de bevolking.

© Getty Images

Het Heilige Roomse Rijk wordt getroffen door de pest -

De pest breidde zijn bereik uit vanuit Engeland, trok noordwaarts naar Schotland en oostwaarts, stak de Noordzee over om begin 1349 het Heilige Roomse Rijk te bereiken, waarbij aanvankelijk bepaalde gebieden in België en Nederland werden getroffen.

© Getty Images

Zelfkastijding beweging -

Uit de pest ontstond de Flagellantenbeweging, gedreven door de overtuiging dat de Zwarte Dood een goddelijke straf was. Bij gebrek aan inzicht in de biologie van de ziekte namen mensen hun toevlucht tot extreme maatregelen. Leden van de beweging, religieuze fanatici die vaak gevoed werden door antisemitisme, beoefenden zelfkastijding, waarbij ze zichzelf zweepslagen gaven om Gods genade aan te roepen en een langzame, pijnlijke dood te vermijden. Afgebeeld is de Nederlandse stad Doornik in 1349, waar een groep zichzelf geselde terwijl ze door de straten liep.

© Getty Images 

Duitsland getroffen -

De pest kwam in de zomer van 1349 vanuit Zwitserland Zuid-Duitsland binnen. In de herfst werd een aanzienlijk deel van het land getroffen. In een poging de verantwoordelijkheid voor hun ongeluk aan te wijzen, beschuldigde het volk opnieuw de Joden.

© Getty Images

De pest en vervolgingen blijven bestaan -

De eerste aanval op de Joodse gemeenschap in Keulen vond plaats in 1349. Ze werden ten onrechte beschuldigd van het veroorzaken van de verspreiding van de pest en het vergiftigen van de watervoorziening. De reactie was meedogenloos en onmiddellijk, resulterend in de arrestatie en executie van honderden personen. Op dezelfde manier werden in Straatsburg ongeveer 2.000 Joodse inwoners geconfronteerd met een vergelijkbare tragedie.

© Getty Images

Scandinavië geeft zich over -

In 1349 bracht een Engels schip Yersinia pestis onbedoeld naar Noorwegen toen het in Bergen strandde. De bemanning kwam om en besmette de lokale bevolking. De ziekte verspreidde zich snel naar Denemarken en Zweden.

© Getty Images 

Sterfgevallen in Oostenrijk -

In Mei 1349 werd de stad Wenen getroffen door de pest, wat tegen het einde van het jaar leidde tot de dood van ongeveer een derde van de inwoners. Net als in eerdere gevallen werd de Joodse gemeenschap ten onrechte beschuldigd van het verspreiden van de ziekte door het verontreinigen van waterbronnen. Bijgevolg werden talloze individuen aangehouden, onderworpen aan marteling en uiteindelijk geëxecuteerd.

© Getty Images

De bacterie breidt zich uit buiten Europa -

In 1349 had de Zwarte Dood zich over heel Europa verspreid en het grootste deel van het continent besmet. De meedogenloze bacteriën bleven echter oprukken en bereikten tegen 1350 verschillende delen van het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De bacterie, bekend als Yersinia pestis, slaagde er zelfs in Mekka te overspoelen, de stad die besmet was door pelgrims die de hadj verrichtten.

© Getty Images 

Symptomen -

In de 14e eeuw betekende besmetting met Yersinia pestis een zekere dood. Een geneesmiddel bestond niet. Een van de belangrijkste symptomen van de builenpest was de ondraaglijke zwelling van de lymfeklieren, wat resulteerde in de vorming van met pus gevulde steenpuisten, bekend als builen (de oorsprong van de term "builenpest").

© Getty Images 

Het lijden van de Zwarte Dood -

De builenpest leidt ook tot koorts, vermoeidheid, beven, hoofdpijn en duizeligheid. Naarmate de ziekte vordert, krijgen patiënten ook last van bloedingen, bloed ophoesten, braken en verwarring. Zeven eeuwen geleden zouden het lijden en de angst absoluut overweldigend zijn geweest.

© Getty Images

Ooggetuigenverslag -

In zijn dagboek beschreef de Italiaanse schrijver en dichter Giovanni Boccaccio (1313–1375) de symptomen van de pest levendig als ‘het ontstaan ​​van gavoccioli [buboes] in de liezen of oksels, waarvan sommige zo groot werden als een gewone appel, andere als een ei.” Later merkte hij op dat ‘de genoemde dodelijke gavoccioli zich zonder onderscheid over elk deel van het lichaam begonnen te verspreiden; daarna veranderden de symptomen van de ziekte in zwarte of razende vlekken die op de armen en dijen verschenen, en op elk deel van het lichaam. ."

© Getty Images

Ruwe behandelingen -

Tijdens de 14e eeuw gebruikten artsen primitieve en onhygiënische methoden zoals aderlating en kookprikken om mensen te behandelen die door de pest waren getroffen. Ze namen ook hun toevlucht tot bijgelovige gebruiken, zoals het verbranden van geurige kruiden of baden in rozenwater of azijn, allemaal in de hoop de pijn van de patiënt te verlichten.

© Getty Images 

Bidden om verlichting -

Helaas hadden mensen die aan de ziekte leden in veel gevallen nog maar één keuze: troost zoeken door middel van gebed. Helaas was het een grimmige realiteit dat 80% van degenen die besmet waren met de builenpest binnen slechts acht dagen zouden overlijden.

© Getty Images 

Het begraven van de doden -

Tijdens de Zwarte Dood werd het begraven van de doden een grimmige en riskante taak. Uit angst voor de zeer besmettelijke ziekte werden de slachtoffers vaak begraven in ongemarkeerde massagraven of ‘pestputten’, ongeacht leeftijd of geslacht. De gehaaste en onwaardige begrafenissen onderstreepten de verwoestende gevolgen van de ziekte, waarbij elk gevoel voor decorum werd genegeerd.

© Getty Images 

Het definitieve dodental -

De verspreiding van de pest was in 1351 sterk afgenomen en in 1353 volledig onderdrukt. Het totale aantal sterfgevallen blijft onzeker, maar er wordt aangenomen dat de uitbraak resulteerde in het verlies van meer dan 200 miljoen levens, waarvan 25 tot 50 miljoen. in Europa. Bovendien leidde deze tragische gebeurtenis tot de massamoorden op 210 Joodse gemeenschappen over het hele continent. Het middeleeuwse Europa kende een verwoestend verlies, waarbij ongeveer 50% van de bevolking omkwam.

© Getty Images 

Gevolgen -

Na de pandemie werden Europa en de wereld geconfronteerd met grote sociale veranderingen. De bevolking van West-Europa herstelde zich pas in het begin van de 16e eeuw tot het niveau van vóór 1348. Ironisch genoeg had de pest voor sommigen een positief randje: het verminderde personeelsbestand zorgde voor een grote vraag naar arbeid, wat leidde tot stijgende lonen als gevolg van het tekort aan werknemers.

[Afbeelding: Museo del Prado]

© Getty Images 

Het religieuze enthousiasme blijft bestaan -

De hernieuwde religieuze hartstocht en het fanatisme dat zich na de pandemie over het hele continent verspreidde, werd niet goed ontvangen. Een aanzienlijk aantal mensen geloofde in bovennatuurlijke krachten en kwaadaardige samenzweringen als verklaringen voor de Zwarte Dood. Deze ongefundeerde ideeën bleven bestaan ​​totdat wetenschappelijke en medische vooruitgang de ware oorzaak van de rampzalige pandemie onthulde.

© Getty Images 

Het verleden opgraven -

De gevolgen van de Zwarte Dood zijn na bijna 700 jaar nog steeds voelbaar. In 2010 werden tijdens opgravingen in East Smithfield, Londen, een grafgeul en verschillende individuele graven ontdekt. Deze graven bevatten de stoffelijke resten van slachtoffers van de pest en werden gevonden tussen de betonnen funderingen van de Koninklijke Munt.

© Getty Images 

Een begraafplaats van de Zwarte Dood -

Tijdens dezelfde opgraving werd een ander graf ontdekt waar de slachtoffers niet zomaar in een massagraf werden gegooid. In plaats daarvan werden ze naast elkaar gerangschikt, wat aangeeft dat er een zekere mate van respect werd getoond aan hun begrafenis en dat er een typische begrafenismethode werd gevolgd.

© Getty Images 

Ontdekking van de Zwarte Dood -

Tijdens de archeologische opgravingen werden belangrijke persoonlijke artefacten blootgelegd, waaronder enkele munten uit de jaren 1344-1351. Deze werden gevonden naast de stoffelijke resten van een vrouw tussen de 26 en 35 jaar oud, die tijdens de Zwarte Dood op de begraafplaats East Smithfield werd begraven. Hoewel het geen uitgebreide vondst betreft, is het vermeldenswaard dat deze voorwerpen waarschijnlijk zijn achtergelaten als betaling voor een behoorlijke begrafenis.

© Getty Images 

Nooit weggeweest -

Wereldwijd komt de pest nog altijd voor, maar gelukkig in maar weinig gebieden. Het laatste geval in Nederland was in 1929. Tussen 2000 en 2009 werden er 21.725 gevallen gemeld bij de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Zo was er tussen 2020 en 2021 in het Congolese Ituri, sprake van een kleine uitbraak. Er werden toen 578 gevallen gemeld, waarvan 44 het niet zouden heben overleefd. Op de foto is een onderzoeker te zien die een sample neemt van een dode rat, om na te gaan of er sprake is van de builenpest. 

© Getty Images

Behandeling -

De medische wetenschap heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt en tegenwoordig bestaan er antibiotica tegen de pest. Zonder behandeling zou tegenwoordig 40% komen te overijden. Maar moeten we nog bang zijn voor de pest? De kans op besmetting is klein en er bestaat een remedie. Geen reden tot zorg dus.

Bronnen: (PNAS) (National Geographic), (Opkomende infectieziekten) (Geschiedenis in cijfers) (World History Encyclopedia) (ScienceAlert)

© Getty Images