© Shutterstock

Onvermijdelijk lot -

Er is niets menselijker dan angst voor de dood. Het is een onderwerp dat ons intrigeert, angst aanjaagt en ons in beweging houdt. Alles wat mensen hebben uitgevonden komt voort uit het verlangen om te overleven of ons onvermijdelijke lot uit te stellen.

© Shutterstock

Instinct -

Hetzelfde overlevingsgedrag zien we in het dierenrijk. Maar wat weten dieren over de dood, behalve het biologisch overlevingsinstinct dat ze hebben?

© Shutterstock

Zijn we de enigen? -

Wetenschappers en filosofen hebben uiteenlopende meningen gehad over de vraag of wij deze eigenschap delen met niet-menselijke dieren, omdat het hebben van een concept van de dood verbonden is met grotere vragen over het bewustzijn van dieren.

© Shutterstock

Weerstand -

Gedurende een groot deel van de 20ste eeuw geloofden veel wetenschappers niet dat dieren het verschil tussen leven en dood begrepen. “Apen en mensapen herkennen de dood niet, omdat ze op hun metgezellen reageren alsof die nog leven maar passief zijn,” schreef primatoloog Solly Zuckerman in 1932.

© Shutterstock

Eerste onderzoeken -

Vergelijkende thanatologie is de studie van hoe dieren, zowel menselijke als niet-menselijke, de dood ervaren en begrijpen. Het wordt nog steeds beschouwd als een relatief nieuw vakgebied binnen de wetenschappelijke gemeenschap, en de eerste belangrijke studies werden ongeveer tien jaar geleden gepubliceerd.

© Getty Images

Pionier -

De baanbrekende onderzoekster en primatologe Jane Goodall bestudeerde in de jaren zestig jarenlang een chimpanseestam in Tanzania. Zij was de eerste die mensachtig gedrag bij de primaten vaststelde, inclusief hun ogenschijnlijke rouwgedrag.

© Getty Images

Verdriet bij primaten -

Goodall documenteerde een geval waarbij een baby chimpansee zo'n intens verdriet had na het verlies van zijn moeder dat het uiteindelijk overleed. Andere gevallen waren een chimpanseemoeder die haar dode kroost droeg totdat het gemummificeerd was en een chimpanseedochter die lange tijd stilstond naast het dode lichaam van haar moeder, alsof ze rouwde om haar overblijfselen.

© Getty Images

Emotionele dieren -

Rituelen en reacties van dieren op filosofische onderwerpen zoals de dood, de liefde en sociale dynamiek intrigeren onderzoekers al jaren. In het boek ''When Elephants Weep'' (1996) presenteren auteurs Jeffrey Masson en Susan McCarthy fascinerende anekdotes die overtuigend bewijs leveren voor dierlijke emoties, van dansende eekhoorns tot haatdragende orka's.

© Getty Images

Aanraakrituelen -

Caitlin O'Connell bestudeerde olifanten gedurende 30 jaar en publiceerde een boek over hun rituelen, waaronder ook het rouwen om verloren dierbaren.

© Shutterstock

Maar snappen ze de dood echt? -

De Spaanse dierenfilosofe en academica Susana Monsó heeft onlangs één van de eerste boeken gepubliceerd waarin ze het begrip van de dood tussen verschillende diersoorten vergelijkt. Ze duikt in verhalen over mieren die begrafenissen bijwonen, chimpansees die de tanden van hun doden poetsen en walvissen die hun doden wekenlang bij zich dragen.

© Shutterstock

Begrip of strategie? -

Monsó gaat in op hoe studies aantonen dat dieren op verschillende manieren op de dood reageren. Aan de ene kant van het spectrum vertonen sommige dieren automatisch, aangeboren gedrag, zoals het afweermechanisme “voor dood spelen”.

© Shutterstock

Functionele reactie -

De auteur gebruikt het voorbeeld van de opossum om de ingewikkelde interpretatie van de dood door dieren te onderzoeken. Wanneer dit dier bedreigd wordt, raakt het verlamd. Zijn lichaamstemperatuur daalt, zijn ademhaling en hartslag dalen tot een minimum en zijn klieren simuleren de geur van een rottend lijk.

© Shutterstock

Meer dan alleen instinct -

Aan de andere kant lijken dieren ook een diepere perceptie van de dood te hebben en kan het meer genuanceerde reacties veroorzaken. Monsó en andere onderzoekers hebben voldoende bewijs dat dieren zulke geïndividualiseerde reacties vertonen.

© Shutterstock

Gedag zeggen -

In haar boek beschrijft O'Connell een groep jonge olifanten die terugkeren naar de plek waar een groepsgenoot is gestorven. Maandenlang blijven ze terugkeren, waarbij ze hun slurf gebruiken om het overleden dier zachtjes aan te raken, in een gedrag dat doet denken aan een wake.

© Shutterstock

Rouwen -

Wanneer het lichaam begint te ontbinden, verzamelen de olifanten het zand rondom het lichaam en smeren dit op hun borst, in een poging om hun vriend met zich mee te dragen. Dit gedrag is vergelijkbaar met hoe sommige mensen omgaan met de as van een gecremeerde dierbare.

© Shutterstock

Nog steeds niet overtuigend -

Monsó wijst erop dat rouw een nuttige indicator is van sterke emotionele banden, waaronder liefde, maar niet noodzakelijkerwijs een concept van de dood. Deze twee benaderingen, rouw en dood, kunnen elkaar overlappen, maar ze komen niet altijd samen voor.

© Getty Images

Wat betekent het om de dood the begrijpen? -

Onderzoekers lijken het erover eens te zijn dat er vier componenten zijn in het begrip van de dood bij volwassenen: onvermijdelijkheid, onomkeerbaarheid, niet-functionaliteit en causaliteit.

© Shutterstock

Het heeft tijd nodig -

Zelfs mensen hebben tijd nodig om zulke complexe concepten te begrijpen. Kinderen ontwikkelen niet van de ene op de andere dag een concept van de dood; volgens ontwikkelingspsychologen doen ze daar enkele jaren tot wel tien jaar over.

© Shutterstock

Het heeft tijd nodig -

Kinderen leren tussen hun vierde en zevende jaar dat de dood niet tijdelijk of omkeerbaar is. Volgens een artikel uit 2004 in het tijdschrift Cognition zien kinderen de dood als “een permanent verlies van macht”

© Shutterstock

Terug naar de basis -

Als volwassenen beginnen we meer abstracte en cultureel gebonden noties van de dood te internaliseren. Om sociale interpretaties van volwassenen te vermijden, paste Monsó een lijst van zeven criteria toe die gebruikt worden door ontwikkelingspsychologen van kinderen om het begrip van de dood bij dieren te beoordelen.

© Shutterstock

Hun begrip -

Haar onderzoek suggereert dat dieren met grote hersenen, door herhaalde blootstelling aan de dood, waarschijnlijk deze twee componenten begrijpen: niet-functionaliteit (herkennen dat de doden niet langer mentale en lichamelijke functies vertonen) en onomkeerbaarheid (begrijpen dat de doden niet meer tot leven kunnen komen).

© Shutterstock

Terminale helderheid -

Net als mensen lijken dieren ook “terminale helderheid” te ervaren, een uitbarsting van energie en helderheid kort voor de dood. Volgens bioloog Rupert Sheldrake kan dit een evolutionair voordeel hebben. “In het wild kan een dier dat instinctief weet dat het stervende is, zich losmaken van de roedel en ergens heen gaan waar zijn lijk geen ziektes kan verspreiden.”

© Getty Images

Taalbarrière -

Het is moeilijk om te bewijzen dat ze dit basisbegrip hebben. Maar hoewel onderzoekers dieren niet kunnen ondervragen, kunnen ze wel hun hormonale verschuivingen volgen. Het cortisolniveau van bavianen stijgt bijvoorbeeld wanneer ze een dierbare verliezen.

© Shutterstock

Dichterbij? -

Er zijn een paar pogingen geweest om taalkundig te communiceren over de dood met mensapen die getraind zijn om Amerikaanse gebarentaal te gebruiken.

© Shutterstock

Moederlijke band -

In een gerenommeerd academisch onderzoek werd de baby van de chimpansee Washoe uit haar zorg gehaald na een fatale ziekte. Toen onderzoeker Roger Fouts terugkwam, keek Washoe hem aan en gebaarde: “Baby?”.

© Shutterstock

Moederlijke band -

Fouts antwoordde: “Baby dood, baby weg, baby klaar.” Volgens Fouts “liet Washoe haar gewiegde armen op haar schoot vallen. Ze ging naar een uithoek en keek weg, haar ogen leeg.”

© Shutterstock

Open vragen -

Vergelijkende thanatologen hebben nog niet alle antwoorden. Ze willen nog steeds achterhalen of dieren kunnen begrijpen dat alle wezens sterven, inclusief zijzelf, en wat de biologische oorzaken van de dood zijn.

© Shutterstock

Verschuiving in perspectief -

Met de resultaten die tot nu toe bekend zijn, roepen onderzoekers ook vragen op over wat dit in moreel opzicht betekent voor ons als soort.

© Getty Images

Troostend effect -

Monsó wil dat haar onderzoek een hoopvolle boodschap heeft en suggereert dat als we onze dierlijke aard accepteren, we onze sterfelijkheid beter onder ogen kunnen komen. “Ik denk dat het te maken heeft met het normaliseren ervan, begrijpen dat het een feit van het leven is en niet iets oneerlijks dat ons overkomt. (...) Doen alsof het niet zal gebeuren maakt de angst voor de dood sterker dan wanneer je het onder ogen ziet en accepteert voor wat het is”, zegt ze.

Bronnen: (The Guardian) (El País) (Cell Press) (The Week) (Vice) (The Inquisitive Biologist)

© Shutterstock